Pametan uči iz istorije, a budala misli da svijet od nje počinje.
Možda bi ovo mogla da bude izmjenjena i prilagodjena verzija stare
engleske poslovice, poslije čitanja govora poslanika Jovana Skerlića u Narodnoj
skupštini Srbije od 1912. do 1914.
Francuski đak
Jovan Skerlić, akademik, istoričar srpske književnosti i najuticajniji
književni kritičar svog vremena, preminuo je prije 100 godina, u maju 1914.
godine. Imao je samo 37 godina, a "odnio" ga je rak pankreasa. Na
sahrani Jovana Skerlića, na Novom groblju u Beogradu, vijenac u ime
"zahvalne bosanske omladine", nosili su gimnazijalac Gavrilo Princip
i dvojica "mladobosanaca". Gavrilo će mjesec kasnije ubiti Franca
Ferdinanda u Sarajevu.
Jovan Skerlić, neosporni autoritet u književnoj kritici do danas, bio je
i urednik i novinar i političar i besjednik.
Godine 1903. nalazio se među osnivačima Socijaldemokratske stranke
Srbije iz koje je isključen već naredne godine zbog "disciplinskih
prekršaja". Mada isključen iz partije, Skerlić do kraja života nije promjenio
svoja socijalistička uvjerenja. Nekoliko godina kasnije ponovo se politički
aktivira kao član Samostalne radikalne stranke čiji poslanik je bio sve do
prerane smrti.
Njegova opsesija bila je socijalna pravda, a zanimljivo je da je glavni
politički dogadjaj njegove mladosti bila Drajfusova afera koja je iznjedrila i
svojevrsni testament Emila Zole "Optužujem" za sve kojima je na prvom
mjestu istina, pravda i dobrobit društva. Bila je to lekcija iz patriotizma
koju je slijedio i francuski đak Jovan Skerlić.
Bezvremena su i svevremena velika umjetnička djela, romani, filmovi.
Bezvremene su i pjesme poput i danas, kao i onda, "žive" Disove
"Naši dani" (Skerlić mu u najmanju ruku nije bio naklonjen).
Ali to da politički govori mogu da budu i bezvremeni i savremeni, da se
jednako mogu govoriti prije sto godina, isto kao i danas, dokaz su govori
Jovana Skerlića u Skupštini Srbije. Svaka sličnost koju pronađete sa stvarnim
događajima, procesima i ljudima je namjerna.
Govori
Knjiga Skerlićevih govora u Skupštini počinje njegovim izlaganjem od 5.
maja 1912. godine, odmah nakon izbora, a sve o čemu je govorio tada mogao bi da izgovori danas i ovdje bilo koji
poslanik, ali.....
A evo šta je, izmedju ostalog, rekao
Jovan Skerlić:
"Gospodo poslanici! Za dva dana kako ova debata traje mi smo može
biti po stoti put u našem političkom životu imali ono što se može zvati
eksplozija naše srpske politike. Trenutak je bio da se posle četirigodišnjeg
rada povela reč o poslednjoj zamršenoj političkoj krizi, da se odredi priroda i
psihologija ovih izbora, i da se iz svih poslednjih dogadjaja izvede jedna
opšta pouka. Mesto svega toga mi smo, sa malim izuzecima, prešli na partijska
nadvikivanja i na lična razračunavanja. S jedne strane čulo se hvalisanje o
izbornim uspesima, a s druge strane prebacivanje, tužbe i uvrede, i sve se
najzad svelo na našu staru politiku reči, na politiku ličnih razračunavanja i
sitnih lokalnih partijskih interesa.
Meni, naprotiv, izgleda da je ovaj trenutak povoljan da se pri ovoj
opštoj debati progovori o onome što mi svi, koliko god nas ima ovde, vrlo dobro
osećamo, a što oprezno izbegavamo da kažemo, da progovorimo o svemu onome što
smo poslednjih izbora videli i osetili, da izvedemo pouku, moralitet,
"naravoučenije", kako su naši stari govorili. Potrebno je da nas
individualni slučajevi, pojedina lokalna pitanja ne ometaju, i da bacimo opšti
pogled na ono što je danas, i da povedemo računa o putu kojim cela naša zemlja
ide. Potrebno je da zbog drveća ne izgubimo iz vida šumu, da zbog pojedinačnih
slučajeva ne izgubimo iz vida opšte stanje stvari. Naročito od potrebe da zbog
ličnih i lokalnih pitanja ne izgubimo iz vida opštu zemaljsku korist.
Ja mislim, gospodo, da svi mi, bez razlike političkih stranaka, osećamo
jednu istu nelagodnost, istu hladnoću oko srca, osećamo da je u našoj zemlji
zavladala ozbiljna kriza, i to ne samo kriza Radikalne stranke, ili kriza
radikalizma, ili demokratizma uopšte, ili kriza ustavnosti, nego opšta politička
kriza. I ja bih išao tako daleko da je nazovem opštom moralnom krizom u
zemlji. Problem je na taj način mnogo
širi.
Sve političke stranke koje su zastupljene u ovoj Skupštini imaju razloga
da budu nezadovoljne posljednjim izborima. Svi se mi možemo hvaliti lokalnim
uspesima i praviti vežbanja u aritimetici sabirajući brojeve, ali svi mi u duši
osećamo da je našu zemlju zahvatila jedna velika kriza, i mi svi, kao dobri
Srbi, imamo razloga da budemo vrlo zabrinuti.
Sve političke stranke konstatovale su opadanje javne moralnosti i
načelnosti, slabljenje partijske solidarnosti i discipline. Sve se više
pokazuje da naš politički život zapada u beznačelnost, u grupisanje interesa,
prohteva, ambicija, i da se na štetu opštega i načelnoga ističu lično i beznačelno".
Skerlić dalje analizira sve političke partije, a kao posebne
probleme detektuje korpuciju i
bezgraničnu vlast lokalnih knezova koji su postali svemoćni gospodari.
- Ništa opasnije nije se moglo izmisliti za razaranje političkog života
i za umrtvljavanje životne snage naše zemlje nego ta okružna tiranija, po kojoj
je cela naša zemlja pala u ruke deset do 15 okružnih tirana, nastavlja Skerlić.
Privodeći svoj skupštinski istup kraju govori o tome kako partije nemaju
ekonomske programe i kako se bave isključivo golom politizacijom zbog čega su,
izmedju ostalog, ogadili politiku mladim ljudima.
Posebno upozorava na veliki broj onih koji se politikom bave zarad
vlastitog interesa i koje ne zanima sudbina ni naroda ni države.
- U prošloj Narodnoj skupštini bilo je trideset i nekoliko poslanika
koji su radili sa državom. Da li je moguće da takvi ljudi u isti mah vode
računa o državnim i o svojim interesima..... I sve ovo što mi razgovaramo, dok
ne donesemo zakon o inkopatibilitetu (sukobu interesa), sve će biti prazan
razgovor...... Ovakva korupcija koja se praktikuje, pre 30 godina bila je
nemoguća, zato što je narod bio materijalno nezavisniji, zato što je imao više
vere u političke programe, i zato što je javni moral bio na većoj visini. Mi ne
možemo drugačije raditi nego da osposobimo narod da odoli svim iskušenjima i
svakom pritisku, vlasti i korupciji. Za to je jedan jedini način: podizanje
materijalne i duhovne kulture naroda.....
Ja sam se, gospodo, trudio da budem objektivan, ja nisam ni jednu
ličnost spomenuo, ja nisam hteo da govorim o malim mizerijama i niskostima
dnevne i lokalne politike. Ja sam mislio da je u ovome trenutku trebalo baciti opšti
pogled na psihologiju poslednjih izbora i odatle izvući opštu pouku. ... Ja ne
znam kako će ostale političke stranke na to pitanje gledati. Verujem da i u
drugim strankama ima osećanja javnog dobra i opštih interesa, završio je svoj
svevremeni govor 5. maja 1912. Jovan Skerlić podržan opštim odoboravanjem svih
poslanika Skupštine Srbije i aplauzom sa svih strana.
Ovo je samo jedan od govora Jovana Skerlića skupljenih i ovih dana
objedinjenih u izdanju "Službenog glasnika".
Sve o čemu je govorio u svojim skupštinskim istupima Jovan Skerlić,
poput stanja u prosvjeti, diplomatiji, kreiranju i nesprovodjenju
zakona....... svaki narodni poslanik u
ovom trenutku i na ovim prostorima mogao bi da kaže, a da niko i ne posumnja da
su to isti problemi koji su mučili srpsko društvo prije jednog vijeka.
Ali ne treba zaboraviti ni to da je Skerlić bio poslanik u skupštini
moderne parlamentarne države čiji Ustav se smatrao jednim od najliberalnijih
ustava Evrope toga vremena. Državi u kojoj je zakon o štampi imao jedan član:
Štampa u Srbiji je slobodna!
Ne treba smetnuti s uma ni da je poslanik u Skupštini te i takve države
bio akademik u 35. godini neosporni književni, intelektualni i moralni
autoritet.
Ogledalce, ogledalce....
I da sumiramo gradivo.
Sto godina kasnije, "zakoni se i dalje donose, ali i ne vrše, čime
se ruše osnovi svake države".
Sto godina kasnije, "toliko je mnogo demokratizma u reči, a toliko
malo demokratizma u stvari".
Sto godina kasnije, "ne može se reći, gospodo iz većine, da svaki
onaj koji ne misli kao vi nije patriot".
Sto godina kasnije, "sve se svelo na politiku ličnih razračunavanja
i sitnih lokalnih partijskih interesa".
Sto godina kasnije, "sudbina stranaka koje ne drže programi, a ni
istinsko poverenje narodno, je da državu stave u svoju službu".
Sto godina kasnije, na sceni su oni koji misle da se "u politici
neprestano može živjeti od podsećanja na prošlost, da se vazda može živeti od
istorijskog kapitala".
Sto godina kasnije, "svršivši krupna spoljna pitanja, mi imamo pitanje
našeg unutrašnjeg preobražaja. Mi imamo da zastanemo i priberemo se, da se
zapitamo: gde smo i kuda idemo".
Sto godina kasnije, "dobacuje se nama kako je nekada bilo gore,
jeste odista bilo gore, i to bilo znatno gore; sada je nesumnjivo bolje, ali
samo relativno bolje".
Sto godina kasnije, "sve te stvari, sve te reforme, sve te dužnosti
moderne države i istinske demokratije, treba izvršavati".
Iako sto godina kasnije, problemi o kojima je 1912. i 1913. i 1914.
govorio Jovan Skerlić doživljavaju kulminaciju, govoriti o njima ne smatra se
ni patriotizmom, ni patriotskom obavezom.
Zato što godina kasnije u poslaničkim klupama nema ni sličnog Jovanu
Skerliću. Ni po biografiji, ni po intelektualnoj hrabrosti.
Zato što godina kasnije, govor ni sličan ovome nećemo čuti u parlamentu.
Zato što sto godina kasnije, sve se svodi na politiku ličnih
razračunavanja i zadovoljenje ličnih apetita, prvo svepartijskih kadrova.
Zato ovo i nije priča o Jovanu Skerliću. Ovo je priča o nama. Kao što je
priča o nama i govor Nikole Stanarevića na svečanoj akademiji održanoj 1924.
godine povodom desetogodišnjice smrti Jovana Skerlića:
"Javni i društveni moral je pao, i niko se na to ne obazire.
Izgubila se pravna svest. Nema više Jovana Skerlića da svojim autoritetom, u štampi
i u Skupštini ustane energično protiv korupcije, koja sve više uzima maha. Pre
nešto više od deset godina, ove prilike ni izdaleka nisu bile tako strašne, pa
je Skerlić već tada govorio o potrebi "političke higijene", o lečenju
zla. Šta bi se tek danas moglo reći?"
"Slobodan od sviju predrasuda, pravednik sviju sloboda", Jovan
Skerlić je zbog svog hrabrog i čvrstog moralnog stava bio svakodnevna meta
napada, podmetanja, vrijeđanja.
- Nije se plašio gomile napadača, od kojih su mnogi bili plaćeni agenti,
a poneki i degenerisani tipovi. Junački je izdržavao čitave bujice kleveta,
grdnji, vređanja, podmetanja, svega čime sitni i ubogi stvorovi misle da uplaše
jednog moćnog javnog radnika. Jedno vremene Jovan Skerlić bio je najviše
napadan politički čovek u Srbiji. I ogromna većina tih napada bila je anonimna,
zapisao je Jaša Prodanović.
Prosto nevjerovatno je kako je isti metod diskreditacije i zastrašivanja
svakog "moćnog javnog radnika" do danas ostao oružje u rukama "ubogih
i sitnih stvorova".
I eto: sve je isto, samo Skerlića nema!
Napredak u tehnološkoj revoluciji nije pratio napredak u društvenoj
evoluciji. Nije ni mogao, jer iz svoje istorije mi nismo izvlačili pouke, nego
je (zlo)upotrebljavali isključivo kao demonstrativno orudje vlastitog PR identiteta.
A sve zato da bi od budala svijet mogao da počne.
Нема коментара:
Постави коментар